مأموریت‌های واحد ترجمه پژوهشکده:
- ۱٫پرونده‌پردازی غیرفارسی (پرونده علمی): تهیه متون مورد استناد در یک مدخل از منابع غیرفارسی مرتبط. این بخش بعنوان مرحله پشتیبانی منابع نگارش مقالات محسوب شده، اهداف ذیل را دنبال می‌کند:
– بررسی پیشینه بحث: اعم از بررسی منابع رایج یا جدید غیرفارسی حول یک مدخل، و نیز بررسی نام و آثار نظریه‌پردازان جدید و قدیم پیرامون موضع مورد بحث و …؛
– جامعیت‌بخشی محتوایی: بررسی دیدگاه‌های گوناگون، بررسی نظریات جدید و رایج بین خاورشناسان؛ (حاصل این تلاش، بالابردن درصد اعتبار مقالات درحال‌نگارش خواهد بود.)
– آشنایی با رویکردهای جدید فنی و ساختاری در دانشنامه‌نگاری؛ اعم از: شیوه‌های ورود به مدخل، چارچوب‌بندی متن، خروج از بحث، جمع‌بندی، ارجاعات و …؛
– بسترسازی نقد مستقل یا درون‌متنی شبهه های موجود در مقالات دانشنامه‌های غیرفارسی.
از آنجا که دانشنامه قرآن‌شناسی، ناظر به دائره‌المعارف قرآن لیدن (EQ/ بریل) نگاشته می‌شود، تمرکز بیشتر در این بخش بر همین منبع است؛ از این رو به منظور غنی‌بخشی به مجموع دانشنامه‌های پژوهشکده، بررسی منابع غیرفارسی در واحد ترجمه در دو گروه جای می‌گیرد: نخست منابع الکترونیک و اینترنتی مرتبط (که بیشتر در بخش پیشینه موضوع، آثار و زندگینامه نویسندگان و اطلاع از منابع روزآمدشده استفاده می‌شود)، و دیگری منابع مکتوب، که منبع اصلی و ثابت ارجاعات به شمار آمده، خود به سه بخش تقسیم می‌شود:
الف) منابع جامع و عمومی در یک حوزه معرفتی، همانند دایره‌المعارف قرآن لیدن (EQ)، دایره المعارف اسلام لیدن، دایره المعارف قرآن راتلیج و یا دایره المعارف دین (ویراسته لیدنسی جونز)؛
ب) منابع تخصصی نگاشته‌شده در یک رشته علمی خاص، مانند دایره‌المعارف فلسفه راتلیج، دایره‌المعارف جامعه شناسی مک میلان، دایره‌المعارف جامع سیاست و دایره‌المعارف اخلاق؛
ج) منابع تک‌نگاری‌های تخصصی و موضوعات جزئی، همچون دایره‌المعارفاماکن مقدس، دایره‌المعارف شیطان پرستی، دایره‌المعارفهمجنسگرایی.
فرایند پردازش منابع غیرفارسی تا پیش از مرحله ترجمه در این بخش، به شرح ذیل است:
– رصد و شناسایی دایره‌المعارف‌های مرتبط با مداخل در حال نگارش؛
– اعتبار سنجی دایره‌المعارف‌های لاتین برگزیده (انگلیسی، فرانسه، آلمانی، عربی و ترکی)؛
– بررسی بازخوردهای بین‌المللی از عملکرد و نفوذ دایره‌المعارف‌های برگزیده؛
– شناسایی نیروهای متخصص و ممحض در ترجمه تخصصی متون.
- ترجمه: برگردان متون گردآوری‌شده از منابع غیرفارسی به فارسی.
پس از تهیه پرونده از منابع غیرفارسی – در صورت ضرورت – تمام یا بخشی از پرونده، به‌منظوراستفاده نویسنده، به فارسی برگردان می‌شود. ترجمه این متون، در سه مرحله انجام می‌شود: در مرحله نخست که نمایه‌نویسی نام گرفته، فهرست مطالب مقالات و منابع تجمیع‌شده، استخراج و ترجمه می‌شود. در مرحله دوم از روی نمایه‌های انتخاب‌شده از سوی نویسنده، گزارش یا ترجمه موردی صورت می‌گیرد. در آخرین مرحله، چنانچه مطالب تمام مقاله مورد نیاز باشد – به حسب ضرورت – همه مقاله یا متن ترجمه می‌شود.
نمایه‌نویسی در سه سطح اجمالی، نیمه‌تفصیلی و تفصیلی انجام می‌شود: در نمایه‌نویسی اجمالی، به ذکر حداقل واژه‌های کلیدی متن بسنده می‌شود؛ و در سطح تفصیلی، تمام متن به شکل نمایه، برگردان می‌شود. بدیهی است، هرچه نمایه‌نویسی به سمت تفصیلی‌تر شدن پیش برود، زمان و هزینه بیشتری صرف خواهد شد؛ و از سویی هرچه به سمت اجمال بیشتر سیر کند، از دقت و جامعیت متن کاسته می‌شود. بنا بر توضیحات یاد‌شده، بیشترین و کارآمدترین نوع نمایه‌نویسی انجام‌شده در این واحد نمایه نویسی نیمه‌تفصیلی است که هم اختصار سطح اول، و هم توضیحات ضروری سطح دوم را شامل است.
همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، بهره‌گیری از مترجمان توانمند و متخصص در هر رشته در این بخش نیز بسیار حائز اهمیت است؛ بنابراین حداکثر تلاش، برای جذب نیروهای کارآمد صورت می‌پذیرد.
- ۳٫وارسی منابع و مصدریابی غیرفارسی: بررسی و تأیید درستی برداشت نویسنده از متون غیرفارسی و همچنین منبع‌یابی یا اصلاح و تعویض منابع غیرفارسی برای بخش‌های بدون آدرس از متن مقالات.
پس از پایان یافتن نگارش هر مدخل، لازم است منابع کتاب‌شناسی و نیز ارجاعات درون‌متنی مقاله، به‌دقت بررسی شود، تا چنانچه خطایی در آدرس‌دهی منابع استفاده‌شده در مقاله رخ داده باشد، اصلاح، تکمیل و یا با موارد متناظر جایگزین شود.
- ۴٫همکاری با بخش ویراست فرهنگی دانشنامه‌ها: شناخت مخاطب، فرهنگ حاکم بر مقصد ترجمه مقالات و بومی‌سازی آنها.
از آنجا که آثار نگارش‌شده در هر سازمان علمی و پژوهشی، با توجه به سیاست‌های تعریف‌شده خاص آن مجموعه و ناظر به دایره مشخصی از مخاطبان نگاشته می‌شود؛ در برگردان این متون در فرهنگ‌های دیگر، تعدیل برخی عنصرهای متنی، فضای گفتار، واژگان، القاب و حتی منابع ضروری است. به این منظور، بررسی‌های دقیق کارشناسانه از حساسیت‌های عقیدتی، اجتماعی و سیاسی حاکم بر فرهنگ مخاطب، امری گریزناپذیر خواهد بود. بنابراین بایسته است گروهی زبده (متشکل از چند دین‌پژوه، جامعه‌شناس، زبان‌شناس و …)، مسئولیت ویرایش متن برگردان‌شده را با توجه به تمام قابلیت‌های زبان مقصد به عهده بگیرد.
- همکاری در خرید منابع غیرفارسی: نظارت و دادن راهنمایی و مشاوره درخصوص خرید منابع غیرفارسی مورد نیاز پژوهشکده (و پژوهشگاه در صورت نیاز).
- برقراری ارتباط با دانشنامه‌های غیرفارسی: رصد دانشنامه‌های جدید غیرفارسی و درصورت لزوم، پیگیری مکاتبات با سرویراستار و نویسندگان خاص، از طریق معاونت بین‌الملل پژوهشگاه یا به صورت مستقل.
- برقراری ارتباط دانشنامه‌ها با اداره ترجمه و نشر آثار (دفتر تهران) در صورت لزوم.
- ارائه محصولات جانبی: خدماتی همچون کتابچه نمایه‌نویسی جامع از دانشنامه‌های مرتبط مانند قرآن لیدن، تهیه و چاپ فهرست متناظر مداخل (مدخل های همسو از دایره‌المعارف‌های غیرفارسی) در صورت لزوم و … .
- ارائه مشاوره به محققان: راهنمایی پژوهشگران و ارائه مشاوره به آنها در زمینه بهره‌گیری از منابع غیرفارسی.
- تربیت و آموزش کارشناس:آموزش و مهارت‌افزایی نیروهای کارآمد داخلی و جذب نیروهای توانمند بیرونی به‌منظور نمایه‌نویسی و پرونده‌پردازی لاتین.
